4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 2002’den bu yana yaklaşık 13 yıl geçti. bu süre zarfında işsizlik maaşı için başvuranlardan yaklaşık 1.5 milyonuna ret cevabı verildi. Koşullar daha sonra biraz yumuşatılsa da hâlâ işsizlik maaşı alınmasının önünde ciddi engeller var. Evlilik, askerlik gibi nedenlerle ayrılmanın kabul edilmiyor olması, kamudaki mevsimlik işçilerin çalışmasının, 6 ay sigorta primi ödeme şartının dolmasına 1 gün kala 5 ay 29 gün sonra askıya alınması, işverenlerden işten çıkış belgesi alınmasında problem yaşanması gibi nedenler işsizlik maaşının alınmasını zorlaştırıyor. Ayrıca işsizlik sigortasından para alınabilmesi için öncelikle iş akdinin işçinin kusurundan dolayı sona ermemesi şartı bulunması da kıdem tazminatından dolayı işçinin aleyhine işleyen bir duruma dönüşüyor. Çünkü kimi işverenler kıdem tazminatı ödememek için işçiye kusur yükleme yoluna başvurabiliyor. Bu durumda işçi hem kıdem tazminatından hem de hakkı olan işsizlik maaşından mahrum kalıyor.
MİLYONLAR ZATEN KAPSAMDA DEĞİL
İşsizlik maaşı alabilmek için ayrıca, işten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış ve son 3 yıl içerisinde de en az 600 gün prim ödemiş olmak gerekiyor. İşçi 119 gün çalışıp işsiz kalmışsa maalesef işsizlik maaşı da alamıyor.
9 BİN MEVSİMLİK İŞÇİ ALAMIYOR
Tüm zorlukların dışında zaten 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre çalışanlar, aynı kanuna göre geçici personel olarak çalıştırılanlar, 190 sayılı kanun hükmünde kararnameye bağlı çalışan kamu çalışanları, askeri personel, hâkim ve savcılar, Yükseköğretim Kanunu kapsamındaki akademik personel, işsizlik sigortası kapsamında değil. 5620 sayılı kanuna göre kamu şirketlerindeki mevsimlik işçiler sadece 1 mali yılda 5 ay 29 gün çalıştırılabildiği için bu çalışanlar 6 aylık süreyi dolduramayarak işsizlik maaşından mahrum kalıyor. Sayıları yaklaşık 9 bin olan kamudaki mevsimlik işçilerin yüzde 60’ı şeker fabrikalarıyla demiryolu şirketi TCDD’de görev yapıyor. Bu çalışanların kadro sorununun çözümüne ilişkin teklif verilmesine karşın henüz düzenleme yapılmadı.
GEÇİCİ İŞÇİ İÇİN YASAL ENGEL YOK
Kanunda mevsimlik işçilerin işsizlik sigortası kapsamında olduklarına dair bir ifade yer almıyor. 600 gün ve 120 gün şartına uyanlar alabilir.
HANGİ DURUMLARDA* MAAŞ KESİLİYOR?
-İşsizlik maaşı alırken, belediye mücavir alanı içinde bir işi haklı bir nedene dayanmaksızın reddeden.
-Çalıştığı ya da yaşlılık aylığı aldığı tespit edilenler.
-Mesleki eğitimi haklı bir neden göstermeden reddeden veya devam etmeyenler.
-Haklı bir nedene dayanmaksızın İŞKUR tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyenler.
*Gerekçeler ortadan kalkınca maaş yeniden başlıyor.
EN ÇOK 961 LİRA İŞSİZLİK MAAŞI ALINABİLİR
İşsizlik maaşı, işçinin son aldığı brüt ücretin yüzde 40’ını aşamıyor. Asgari ücretli bir kişi işsiz kaldığında 481 lira işsizlik maaşı alabiliyor. Yüksek ücretlilerin alabileceği işsizlik maaşı ise brüt asgari ücretin yüzde 80’i ile sınırlı. Onlar da en fazla 961.20 lira işsizlik maaşı alabiliyor. Asgari ücretteki değişime göre her yıl işsizlik maaşı sınırlamaları da değişiyor.
ŞU ANDA İŞSİZLİK MAAŞI ALANLARIN SAYISI 321 BİN
İşsizlik sigortasının uygulanmaya başlandığı 2002 yılı mart ayından 31 Ocak 2015 tarihine kadar işsizlik maaşı almak için 5 milyon 369 bin 939 kişi başvuruda bulundu. Bunlardan 1 milyon 527 bin 97 kişi eli boş dönerken, 3 milyon 797 bin kişi işsizlik parası alabildi. Bu kişilere yaklaşık 13 yıllık sürede 8.6 milyar lira tutarında işsizlik parası ödendi. Halen 321 bin 547 kişi işsizlik parası alıyor.
İş sözleşmesini haklı sebeplerle feshederek kıdem tazminatına hak kazanmak mümkün. Ama ispat yükümlülüğü işçiye ait. Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır.
HANGİ ŞARTLARA BAĞLANMIŞ?
-İşsizlik sigortası kapsamında bir işyerinde çalışırken çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenler,
-Hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmak kaydıyla son 3 yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmalıdır.
-Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde başvuruda bulunulmalıdır. Başvuruda gecikilmesi halinde geçen her gün için işsizlik ödeneğinden faydalanılamayacaktır.
İşsizlik maaşı alma yolunda en çok karşılaşılan engelleri ve problemleri birkaç soruda özetledik:
Kanun ve işçi işveren ilişkileri işsizlik maaşına set çekiyor
ESKİ İŞSİZLİK MAAŞI HAK EDİŞİ DEVAM EDER
-6 ay önce işten çıkarıldım. 45 gün işsizlik ödeneği aldım. Sonra farklı bir işyerinde işe başladım. 2.5 ay sonra tekrar işten çıkarıldım. işsizlik ödeneği için başvurduğumda, daha önceki hak edişimin devam edebileceği söylenmişti. Fakat eski ödeneğin devamının mümkün olmadığı ifade edildi?
Önceki çalışmadan kaynaklanan hak edişin devamı için dava açmanız gerekiyor. Eski işsizlik maaşının devam etmeli. Çünkü işsizlik maaşının miktarı prim ödeme gün sayısına göre değişiyor. Diyelim 180 gün hak kazanmış 60 gününü almış, sonra işe girmişseniz, tekrar ayrıldığınızda 120 günü almaya devam etmeniz gerekiyor. Çünkü 5510 sayılı kanunda işsizlik maaşı alınan süre de sigortalılık süresi olarak kabul ediliyor ve prim ödenmeye devam ediliyor. Önce İŞKUR’a başvurulmalı, sonuç alınamazsa dava açılabilir.
EVLİLİK VE ASKERLİK DURUMUNDA GEÇERSİZ
-Evlilık nedeniyle işten ayrıldım, kıdem tazminatımı aldım. İşsizlik maaşından yararlanmam mümkün mü?
Kanunda işten çıkarılma şartı bulunduğu için evlilik, askerlik gibi gerekçelerle işter ayrılınması halinde işsizlik maaşı alınamıyor.
ESNEK ÇALIŞMA YOLLARI MAAŞ İÇİN PROBLEMLİ
-Çağrı üzerine çalışan bir işçiyim ancak 3 yıldır devamlı çalışıyorum. Fabrika 1 ay sonra taşınıyor. İşsizlik parası almak için son 120 gün çalışmış olmak gerekiyormuş. Önümüzdeki ay muhtemelen kesik kesik çalışacağız. Belki en fazla 15-16 gün. Haliyle son ay çalıştığımız kadar sigorta yatacağı için işsizlik maaşı alamaz mıyım?
Kısmi süreli çalışma, çağrı üzerine çalışma, yeni düzenlemesi yapılması planlanan uzaktan çalışma gibi İş Kanun’da yeri olan tüm esnek çalışma yolları işsizlik maaşı almak konusunda sorunlu. Bu kategoride bulunanların işsizlik maaşı alması mümkün görünmüyor. Belki çok az sayıda gün eksiği varsa bunların primini işçi kendi ödediği takdirde işsizlik maaşı alabilir.
TURİZM ÇALIŞANLARI İÇİN MAAŞ ALMAK SIKINTILI
-Otelde çalışıyorum ve sezon bittiğinde otel kapanıyor. Personel şefi “işsizlik maaşı alamazsın” diyor. Askıya alınıyormuş. Ne yapmam lazım?
Mevsimlik işçiler gibi turizmde sezonluk çalışan personel de yine yılın belli bölümünde askıya alındığı için işsizlik maaşı şartlarını yerine getirmekte zorlanıyor. Son 3 yıl içerisinde 6 ay prim ödeme şartı yerine getirilse de özellikle işten ayrılmadan önce 120 gün kesintisiz prim ödeme şartını bu kesimin yerine getirmesi zor görünüyor. Bunu şartı da sağlıyorlarsa alabilirler.
EKSİK KALAN GÜNLER
-Son 4 ay içerisinde 2 gün sigorta sebepsiz yatırılmamış. İşsizlik maaşı alamayacağımı söylediler. O 2 günü yatırsak veya işyeri yatırsa olur mu?
Son 2 günü kendisi yatırmayı talep edebilir. Eksik günlerin primini ancak çalışan kendisi işveren adına yatırırsa işsizlik maaşı alınması mümkün. Gecikme cezasıyla birlikte sonra işverenden talep etmesi mümkün.
DOKTOR RAPORU İŞLER
-600 gün şartının son 120 gününün sonunda omuzumdan sakatlandım. Doktor 10 gün istirahat verdi. İşsizlik maaşını engeller mi?
Doktor raporu geçerli kabul ediliyor. İşsizlik maaşı alınmasına engel teşkil etmeyecektir.